Zarządzanie zielenią miejską

Drzewa miejskie świadczą szereg usług ekosystemowych, jak na przykład regulacja mikroklimatu terenów miejskich, poprawa poczucia estetyki i stwarzanie warunków sprzyjających rekreacji, sekwestracja i magazynowanie dwutlenku węgla, ograniczanie i spowalnianie odpływu wód opadowych czy poprawa jakości powietrza. Usługi te mają swoją wymierną wartość, a ekonomiści już od wielu lat starają się ją wycenić. W badaniu tym dokonano przykładu takiej wyceny w odniesieniu do usługi polegającej na poprawie jakości powietrza wskutek pochłaniania przez drzewa miejskie rosnące w Warszawie wybranych zanieczyszczeń (SO2, NO2 oraz PM2,5). Oszacowane za pomocą oprogramowania i-Tree Eco wielkości pochłanianych zanieczyszczeń przez drzewa w Warszawie oraz ich jednostkowy koszt zewnętrzny oszacowany w ramach projektu ExternE wskazują, że drzewa miejskie rosnące w Warszawie świadczą usługę w zakresie oczyszczania powietrza z SO2, NO2 oraz PM2,5 o wartości około 1.800.000 (750.000–2.900.000) PLN rocznie.

Kluczowe znaczenie dla wielkości świadczonych usług ekosystemowych przez drzewa ma ich rozmiar, a ściślej rzecz ujmując rozmiar ich łącznej powierzchni listowia. Gdy łączna powierzchnia listowia drzew ulega zwiększeniu, powiększają się wielokierunkowe korzyści generowane przez drzewa. W tym kontekście należy uznać, że tam gdzie jest to możliwe (gdzie uwarunkowania przestrzenne na to pozwalają), powinno się sadzić drzewa „dużych gatunków” (charakteryzujące się dużą łączną powierzchnią listowia). Takie drzewa bowiem w ciągu swojego życia dostarczą potencjalnie największą wartość usług ekosystemowych. Należy jednak również mieć na uwadze, że na rzeczywistą wartość usług ekosystemowych, jaką drzewa wygenerują w ciągu swojego życia, wpływa nie tylko rozmiar drzew, lecz także ich odporność na panujące w danym miejscu niekorzystne warunki siedliskowe. Jeżeli dany gatunek nie wykazuje odporności na trudne warunki siedliskowe, w których rośnie, drzewo zacznie obumierać, a tym samym przestanie świadczyć usługi ekosystemowe. Staranny dobór gatunków drzew, uwzględniający ich odporność na trudne warunki siedliskowe jest zatem bardzo istotny, szczególnie w przypadku sadzenia drzew wzdłuż ruchliwych ulic, gdyż warunki tam panujące są najcięższe.

Przeprowadzone badanie analizujące decyzje dotyczące nasadzeń drzew wzdłuż głównych arterii Warszawy w latach 2012-2017 pokazało, że sytuacja taka nie zawsze jednak ma miejsce. Analiza dokonana w tym badaniu pokazuje, że sadzono częściej gatunki drzew, które charakteryzowały się po prostu większym rozmiarem, oraz że wpływ na decyzje urzędników miejskich w Warszawie o wyborze gatunków drzew do nasadzeń wzdłuż głównych arterii miasta miał przede wszystkim obecnie występujący skład gatunkowy drzew tam rosnących. Co jednak ważne, badanie pokazało również, że na ich decyzje nie miały istotnego statystycznie wpływu wskaźniki posuszu charakteryzujące gatunki drzew tam rosnące.

Analiza funkcjonującego w Warszawie do 2017 roku systemu zarządzania zielenią miejską pozwoliła zauważyć, że sytuacja taka mogła wynikać ze zjawiska opisywanego w teorii agencji jako problem przełożony-podwładny i powiązanych z nim zjawisk opisywanych w teorii ekonomii jako „negatywna selekcja” oraz „pokusa nadużycia”. W rezultacie tego, że osoby podejmujące decyzje o składzie gatunkowym nowo sadzonych drzew nie miały zachęt, aby wkładać dodatkowy wysiłek w sprawdzanie, czy występujące gatunki są w pełni dostosowane do istniejącego siedliska, a jeżeli nie są, dokonywać wyborów nowych gatunków w oparciu o wyniki szczegółowych analiz dotyczących stanu roślin, aktualnych uwarunkowań przestrzennych i siedliskowych, tak, aby zwiększyć szansę na podjęcie wyboru maksymalizującego dobrobyt mieszkańców miasta, podejmowano decyzje przede wszystkim w oparciu o swoją intuicję, co skutkowało nieoptymalnym składem gatunkowym sadzonych drzew. Tym samym wyniki przeprowadzonego badania pozwalają potwierdzić główną hipotezę badania, iż brak poprawności motywacyjnej kontraktu pomiędzy pracownikami podejmującymi decyzje o składzie gatunkowym sadzonych drzew a ich przełożonym może stanowić jedną z barier instytucjonalnych, prowadzących do nieoptymalnego z punktu widzenia dobrobytu społecznego składu gatunkowego drzew miejskich.

Projekt był realizowany w latach 2017-2020 z grantu badawczego PRELUDIUM NCN (Narodowe Centrum Nauki). Kierownikiem projektu był dr Zbigniew Szkop.